دین به دو قسم حق و باطل تقسیم میشود.
دین حق، آیینی است که دارای عقاید درست و صحیح و مطابق با واقع بوده و رفتارهایی را مورد توصیه و تاکید قرار میدهد که از ضمانت کافی برای صحت و اعتبار برخوردار باشند و دین باطل چنین نیست.
خداوند در قرآن کریم به پیامبر خطاب میکند به کافران بگو: «لَکمُْ دِینُکُمْ وَ لىَِ دِین» دین و آیین شما براى خودتان، و دین و آیین من براى خودم. (کافرون/6)
به جهت اینکه آشنایی با ادیان حق و باطل، فواید بسیاری دارد، از جمله: 1. انسان ذاتا کنجکاو است و دوست دارد از چگونگی عقاید و اعمال دیگران مطلع باشد، 2. مطالعه افکار، اعمال و تاریخ ادیان باعث میشود تاثیر شگفت آور دین در زندگى بشر و نقش آن در شکوفایى علم و هنر روشن شود، 3. تحقیق درباره ادیان براى دینداران سود معنوى دارد و به باورهاى دینى ایشان عمق مىبخشد. حق را از باطل بهتر تشخیص میدهند و آنان در بحث خود، کژیها و نابهنجاریهاى ادیان دیگر را میفهمند، 4. فهم درست اعتقادات و اعمال دینى ملتها میسر میشود و تنها پس از آن مىتوان راه راست را به آنان نشان داد و کاستیهاى آن ادیان را تفهیم کرد. به همین منظور مجموعه آشنایی با ادیان جهان را تقدیم مخاطبان گرامی میکنیم.
در ادامه معرفی آیینهای هندوستان، آیین «جین» از نظر میگذرد:
آیین جین
از جمله شاخههاى هندوئیسم، آیین جین (Jaina) به معناى پیروز است که شش قرن قبل از میلاد پایهگذارى شد.
سرگذشت مهاویرا
به اعتقاد جینها بنیانگذار این آیین، مهاویرا (Mahavira) یعنى بزرگ قهرمان، نامیده مىشود که 23 پیشوا طى هزاران سال قبل از او برخاستهاند و او بیست و چهارمین پیشواست.
مهاویرا در قرن ششم قبل از میلاد در یک خانواده اشرافى هندوستان متولد شد. وى در سى سالگى دنیا را ترک کرد و پس از ریاضتهاى طولانى به حقیقت دست یافت. او پس از گستردن آیین خود به سال 526 ق .م قالب تهى کرد و به نیروانا پیوست.
سنت شگفتآور «جینها»
شگفتآورترین سنت این قوم این است که پوشیدن لباس را حرام مىدانند و معتقدند معاویرا در حال ریاضت و ترک تعلقات نفسانى، پس از مشاهده تعلق خاطر خود به حیا، همه لباسهاى خود را بیرون آورد و تا آخر عمر برهنه به سر برد!
در حدود سال 79 ق .م میان پیروان این مذهب در مورد حدود برهنگى اختلاف و دودستگى پدید آمد:
فرقه «آسمان جامگاهان» هیچ لباسى را نپذیرفتند، در حالى که فرقه «سفید جامگان» گفتند استفاده از اندکى پارچه جایز است.
تأثیر جینها بر گاندی رهبر انقلاب هندوستان
گاندى رهبر انقلاب هندوستان تحت تاثیر این آیین، لباسهاى دوخته ایام جوانى را کنار نهاد و تنها از مقدارى پارچه سفید استفاده مىکرد. (البته شاید علل دیگری از جمله مبارزه با فرهنگ بیگانه نیز داشته باشد.)
به نظر جینها، زنان راهی به سوی کمال ندارند
دریوزگى و خوارى از فضائل محسوب مىشود. به عقیده آسمان جامگان، زنان راهى به کمال ندارند و براى این امر باید به انتظار مرد شدن در دورههاى بعدى تناسخ باقى بمانند.
آیین جین، علاوه بر پذیرش معارف هندویى، مسائل تازهاى را مطرح مىکند و بر قواعد اخلاقى شدیدى اصرار مىورزد.
راه رستگاری به عقیده جینها
به عقیده جینها رستگارى بر دو اصل استوار است یکى ریاضت کشى و دیگرى پرهیز از آزار جانداران که تا نباتات و جمادات پیش مىرود.
آنها حتی کندن زمین براى کشاورزى را ممنوع میدانند. معمولا پارچهاى بر دهان مىبندند که مبادا حیوان ریزى ناخواسته به دهانشان وارد شود و نابود شود.
آنان آب را قبل از نوشیدن صاف مىکنند که مبادا کرمى وارد دهان شود و جان بدهد.
همچنین جاروبى از پر طاووس در دست مىگیرند و حشرات ریز را از مسیر خود دور مىکنند.
بالاترین ریاضت جینها
بالاترین ریاضت از نظر جینها، عدم فعالیت و کناره گیری از مشارکت در امور دنیوی است.
خودکشی در آیین جین
خودکشى از طریق ترک طعام و شراب، فضیلتى بسیار بزرگ به شمار مىآید و خود مهاویرا نیز به این شیوه در گذشته است.
کتب مذهبى
این قوم نیز فرهنگ دینى مکتوب دارد و تعداد 39 کتاب دینى به آنان نسبت دادهاند. از جمله یادگارهاى آنان در مساله شناخت حقیقت وجود، داستان فیلى است که آن را در جاى تاریکى قرار داده بودند و مردم مىخواستند با دست مالیدن از شکل فیل آگاه شوند و هر کدام قضاوتى نادرست در این باب مىکردند.
مولانا در مثنوی این حکایت را به قصد خاصی که داشته آورده است:
پیل اندر خانه تاریک بود / عرضه را آورده بودندش هنود
از برای دیدنش مردم بسی / اندر آن ظلمت همی شد هر کسی
دیدنش با چشم چون ممکن نبود / اندر آن تاریکیش کف میبسود
آن یکی را کف به خرطوم اوفتاد / گفت همچون ناودانست این نهاد
آن یکی را دست بر گوشش رسید / آن برو چون بادبیزن شد پدید
آن یکی را کف چو بر پایش بسود / گفت شکل پیل دیدم چون عمود
آن یکی بر پشت او بنهاد دست / گفت خود این پیل چون تختی بدست
همچنین هر یک به جزوی که رسید / فهم آن میکرد هر جا میشنید
از نظرگه گفتشان شد مختلف / آن یکی دالش لقب داد این الف
در کف هر کس اگر شمعی بدی / اختلاف از گفتشان بیرون شدی
چشم حس همچون کف دستست و بس / نیست کف را بر همه او دسترس
چشم دریا دیگرست و کف دگر / کف بهل وز دیده دریا نگر
جنبش کفها ز دریا روز و شب / کف همیبینی و دریا نه عجب
ما چو کشتیها بهم بر میزنیم / تیره چشمیم و در آب روشنیم
ای تو در کشتی تن رفته به خواب / آب را دیدی نگر در آب آب
درباره مراد و منظور مولوی از نقل این شعر، بیان علامه جعفری و آیتالله جوادی آملی را میآوریم:
علامه جعفری درباره این شعر مثنوی میگوید: بینایى حس طبیعى حکم آن دست را دارد که تنها ظاهر تجسّم یافته حقایق را لمس مىکند، دیگر کارى به همه موجودیت حقایق ندارد، چشم دریا بین چیزى است، و چشم کف بین چیز دیگرى، حال که تو در راه دریافت حقایق گام گذاشتهاى، این بینایى کف بین را رها کن و آن دیده دریا بین را به دست آور، این کفهایى را که در سطح دریا حقیقت مىبینى، حرکت و جنبش خود را از دریا در مىیابند. (محمدتقى جعفرى، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوى: 2/141)
آیتالله جوادی آملی در این باره میگوید: مولوی نمیگوید که سخن همه این افراد درباره فیل صحیح است تا نتیجه گرفته شود که همه برحقند؛ بلکه مولوی همه را تخطئه میکند و میگوید: چون افراد، راه صحیح معرفت را (عرفان) نرفتهاند، فیل را نشناختهاند. از اینرو، هیچ یک بر حق نیستند؛ اما عارف که فیل را شناخت، بر حق است.
پس، مولوی، عارف را تصویب و تأیید میکند و دیگران را تخطئه و رد.
او میگوید که همه آنها اشتباه کردهاند، اما چون در تاریکی بودند، معذورند؛ ولی باید تلاش کرد تا فضا روشن شود و در روشنایی، واقع را آن گونه که هست یافت و اگر کسی عمداً به تاریکی رفت و چراغ به همراه نبرد یا سخن روشن بینان را باور نکرد، معذور نیست.
بنابراین، باید نور معرفت را از برهان کامل عقل و راه نقل یعنی قرآن و عترت تحصیل کنیم و با آن نور وارد جهانشناسی شویم و وقتی با این چراغ نورانی وارد جهان بینی شدیم، مییابیم که حقیقت، یکی است و راه مستقیم نیز برای معرفت واقع و تأمین سعادت وجود دارد. (دینشناسی - صفحه 221)
پیروان کنونی آیین جین
هم اکنون حدود 3 میلیون پیرو آیین جین در هندوستان وجود دارد که البته بر تن آنان لباس کامل هست و به جاى گدایى، سرگرم تجارت هستند و وضع اقتصادى خوبى دارند!
آنان آیین خود را نوسازى کردهاند و تنها قدیسان و اندکى از آنها در زندگى به آن روشهاى گذشته زندگی میکنند.